Zürich zoo

Als de tram door de Weinbergstrasse rijdt komt de Praagse zoo die 200-400m hoog op een wijnberg ligt even terug in de herinnering. Wat later gaan we rechtsaf naar een dierentuin in de Zürichbergerstrasse op 640 meter hoogte.

Entree
Zoocafé en restaurant Pantanal zijn van 1929. Entreepaviljoen, horeca, shop, stationnetje en kassa komen vandaag de dag samen in één choreografische architectuur. Bezoekers bewegen mee met de rollende lijnen en lichtverdeling waarmee de nieuwe op de bestaande structuur aansluit. Jean-Pierre Dürig and Philippe Rämi krijgen de architectuurprijs van het kanton Zürich voor de in 2001 vernieuwde ingang. In 2013 maakt architectenbureau L3P nog een slag om de vele bezoekers te laten doorstromen. In de overdekte ruimtes hebben zij veel authentiek materiaal gebruikt.

Exotarium
Dit gebouw van drie verdiepingen is het oorspronkelijke hoofdgebouw. De vleugel op het zuidwesten (volière, chimpanseeverblijf) heeft een ronding zodat het licht door een zo groot mogelijk glasoppervlak binnenkomt. Onder de daken met verschillende hellingshoeken ontstaat een aantrekkelijke "torenkamer" voor het insectarium, met een wenteltrap ernaar toe. Het glooiend terrein leent zich ook goed voor ondergrondse stallen aan de oostkant. De oostvleugel wordt de plek voor aquarium en terrarium en beneden voor een naar het noorden gerichte olifantenstal. Het gebouw kreeg een pompverwarmingssysteem. In 2016 zijn aquarium en terrarium na renovatie weer opengegaan.

Invloed van dierentuindirecteuren
In het begin is er geen sprake van architecten. De handtekening van de eerste directeuren is echter overal zichtbaar. Hans Steiner was zoöloog. Felix Hofmann leidde een plantage op Sumatra voordat hij directeur (1933-1953) werd die ook dieren uit Afrika importeerde. In zijn tijd komen het apenhuis (1938) en een volière voor roofvogels en fazanten (1939) van de grond.

En van 1954-1973 is de grondlegger van de dierentuinbiologie, professor dr Heini Hediger hier directeur na eerder de dierentuinen in Bern en Basel te hebben bestierd. Hij hield zich bezig met enrichment en klantbeleving avant la lettre.

Zoo design volgens Hediger
In Hedigers benadering van zoo design moeten dierenverblijven aansluiten op de natuurlijke leefwijze van de dieren. Vierkante meters doen er minder toe, psychologische ruimte wel. Cruciaal is dat het dier in zijn verblijf alles kan doen wat hij in de natuur doet. Hierbij is natuurlijk vooral de happy flow gevolgd: zolang een dier zich veilig voelt zal het niet vluchten. Hij toont aan dat gemengde huisvesting van dieren efficiënt kan zijn, het leven van de dieren verrijkt én een lust voor het oog is.

Afrikahuis 1965
Hediger heeft zowel het Afrika- als het Olifantenhuis laten bouwen. Het Afrikahuis is een voorbeeld van zijn vernieuwende manier van denken. Het heeft nul rechte hoeken. Daglicht stroomt binnen door de ramen van twee grote betonnen koepels, zodat plantengroei wordt gestimuleerd. Spotlichten in plaats van TL-buizen. De vier secties hebben een achterwand en een greppel bedekt met bolvormig grind om verwonding te voorkomen als neushoorn of nijlpaard erin valt. Gemengde huisvesting natuurlijk, je kon ossenpikkers over een neushoornrug zien hoppen. Een transparante koepel boven het nijlpaardenbad dat geen traptreden heeft maar een natuurgetrouwe uitgang. Drie buitenterrassen.
Betrokken architecten: Rudolf Zürcher, Esther en Rudolf Guyer

Het Afrikahuis staat op de monumentenlijst. Maart 2018 gaat het opnieuw open als Australiëhuis.

Hedigerborden
Hediger is de uitvinder van het informatiebord en introduceert dit in de dierentuin van Zürich: (wetenschappelijke) naam, afbeelding en korte beschrijving van het dier.

Moderne natuurgerichte architectuur
Hediger was geen architect, maar alle architecten in zijn tijd en daarna, leunen op hem. Hierbij gaat het om kwaliteit boven kwantiteit, diervriendelijkheid, natuurlijk gedrag, duurzaamheid en toch ook de beleving van de bezoeker.

Bij het hoofdgebouw met volière, aquarium, terrarium, olifantenhuis en apenverblijf komen een roofdierenhuis, berenkuil en eenvoudige openluchtverblijven voor zoogdieren. Dat was het wel in 1929.

Mensentuin
In 1935 zet de dierentuin een groep van 65 Marokkanen te kijk.

Masterplan 1992-2020
Zoo Zürich wil ecosystemen presenteren en niet alleen maar diersoorten. De dierentuin is bezig met uitbreiding en zal uiteindelijk twee keer zo groot zijn.

• 1992 Zuid-Amerikaans nevelwoud (bril- en neusberen)
• 1997 Euraziatisch waterland (vogels)
• 2001/2 Himalaya (Siberische tijger, sneeuwluipaard)
• 2002 Zoolino
• 2003 Masoala Rainforest
• 2006/2007 Girwoud (Aziatische leeuwen)
• 2008: Ethiopisch Semiengebergte (gelada's en Nubische geiten)
• 2012 Pantanal watergebied (tapirs)
• 2013 Wandelen door boomtoppen in Masoala-regenwoud
• 2014 Kaeng Krachan Olifantenpark en Masoala Express
• 2015 Mongoolse steppe (yaks en kamelen)
• 2018 Afrikahuis wordt Australiëhuis
• 2020 Afrikaanse savanne Lewa (giraffen, neushoorns)

De dierentuin op de Zürichberg is een goede plek om even de tijd te nemen. De meeste binnenverblijven hebben veel ruimte om te zitten, te kijken, te tekenen... bij de mensapen zelfs een echte vintage woonkamerbeleving. Alles zo eco als eco maar kan zijn en cutting-edge technologie. Een rijke dierentuin die veel donaties en legaten (Zwitsers dingetje?) krijgt. Naturalistische verblijven als balsem voor de ziel. Het Exotarium heeft het he-le-maal. Gevarieerde informatie in een yurt of een lemen hut, afhankelijk van de geografische zone waarin je bent beland. Het olifantenverblijf is net een schildpad met 271 dakramen van UV-doorlatend folie in zijn houten schild; het dak wordt binnen niet ondersteund door pilaren. Ah, en om half 2 lopen toeristen en ouders met buggy's achter de koningspinguïns aan.

Heini Hediger, de grondlegger van de dierentuinbiologie, benaderde de opsluiting van dieren wetenschappelijk. Zijn ideeën over zoo design zijn gefundeerder en minder commercieel dan die van Carl Hagenbeck.