Wenen zoo Diergaarde Schönbrunn

18e-eeuwse zoo
Hier geen oosterse elementen die het 19e-eeuws verlangen naar verre oorden verbeelden, maar een 18e-eeuwse zoo, geïnspireerd op de Verlichting en Versailles.

Het begint met een opdracht van Franz I aan vriend en hofarchitect Nicholas Jadot. Het stijlvol resultaat heeft de voor barokke menagerieën kenmerkende cirkelvorm: 12 ongeveer even grote dierenverblijven rondom het keizerlijk paviljoen. Een radiaal grid met rechte paden, strakke bomenrijen en laat-barokke gebouwen in het geel-met-groen van de Habsburgse monarchie. De paar gebouwen van Jadot zijn met wiskundige precisie ontworpen.

1759 Keizerpaviljoen
Het Keizerpaviljoen is af. Achthoekig en binnen gedecoreerd met exotische dieren en een plafondschildering van Mildorfer met scenes uit Ovidius' Metamorfoses. Vanuit dit historisch middelpunt steken de paden als wielspaken de tuin in. De hoofdzichtas loopt naar het paleis. Keizers hebben hier ontbeten en sinds 1950 kunnen ook bezoekers hier wat gebruiken. Volgens overlevering verbond een ondergrondse gang het paviljoen met het slot en had Franz I in de kelder een alchemistisch lab. In 1998 is het binnenwerk inclusief de plafondfresco gerestaureerd.

Het Keizerpaviljoen prijkt feestelijk in het midden van wat een in punten gesneden taart lijkt. Rondom zat traliewerk en aan de buitenrand van de taartpunten en ertussen stonden muren. Die muren zijn geslecht. Wel zie je aan de buitenrand van elke taartpunt net als toen een stal staan. Er zijn twaalf punten met dierenverblijven en aan de westkant een dertiende met een mensenverblijf van twee verdiepingen. In 1868 zwemmen er zeehonden in het bassin ervoor en in 1954 wordt het beeld Pluto op zeehond van Josef Haberl-Calo in dit bad geplaatst. Aan de roofvogelkooien aan weerszijden van het stafgebouw dankt dit deel van de tuin tot begin 20e eeuw de naam De Adelaarshof.

1841 Apenhuis
Het apenhuis waarin eerst vogels vertoeven wordt opengesteld als apenhuis. De achthoekige klimkooi met touwen en bomen en een pad naar het hoofdgebouw is van 1847. In 1899 ontsnapt diplomatiek geschenk Peter, belandt in een boom om enkele dagen later weer orang oetan achter tralies te zijn.

In 1930 komen er een compartiment voor mensapen, enkele buitenkooien en een groter raam en verruiming van de klimkooi.

In 1995 is het koperen dak aan vernieuwing toe en worden de buitenkooien verlengd waardoor regendouches en zonnebaden tot het keuzemenu van de apen behoren. De Tiergarten afficheert zich als de zoo met de happy animals.

De vijver wordt in 1992 onderdeel van het apenverblijf, het eerste project van de Schönbrunner Tiergarten BV. Er komen twee nieuwe apeneilanden.

Het nieuwe orang oetangverblijf is van 1996.

1889 Modernisering
Keizer Franz Jozef moderniseert de infrastructuur en de meeste onderkomens. Hij laat de muren tussen de loggia's door hekwerk vervangen en de muur om de menagerie gaat neer. De menagerie breidt uit.

Uitbreiding jaren 30
Tussen de wereldoorlogen is in 1934 een rotsachtig zeeleeuwenverblijf ten oosten van de vijver gekomen en is de dierentuin in 1936 oostwaarts uitgebreid.

1954 Reuzenpandaverblijf en Olifantenhuis
In 1928 krijgt het buitenverblijf een pool. Voor de eerste keer ooit wordt er een olifantje geboren in een dierentuin, terwijl men dacht dat olifanten in gevangenschap geen nakomelingen produceerden.

1954 Vervanging van het in de oorlog gebombardeerde Olifantenhuis; de tralies van het buitenverblijf verdwijnen en er komen brede geulen. Presentatie van dieren in hun natuurlijke omgeving is inmiddels helemaal ingeburgerd.

1961 De olifantentraining blijkt top entertainment voor de bezoekers te zijn. 

1996 Nieuw olifantenverblijf in het zuidwestelijk gelegen deel. Het oude Olifantenhuis wordt aangepast voor mandrils.

1997 Wanneer het Mandrilwoud opengaat bouwt men het Olifantenhuis opnieuw om, nu voor de reuzenpanda's.

1954 Nijlpaardenhuis
Na de Tweede Wereldoorlog komt op de plek van de beschadigde roofdierenverblijven een nieuw nijlpaardenhuis (1954) met aan de voorzijde een betonnen vierkant met waterbassin. Dit vierkant bouwt men in 1996 om tot buitenverblijf, zodat het weer wat weg heeft van het oude verblijf. Tijdens de algehele renovatie van 2001 krijgt het binnenbad een filtersysteem.

1997 Werelderfgoedlijst
Heel Schönbrunn komt met dierentuin en al op de UNESCO-lijst als cultureel werelderfgoed.

Open voor fatsoenlijke gklede mensen
Op 29 juli 1752 leidt Franz I zijn adellijke gasten langs de dieren in de menagerie. Aanvankelijk verblijven hier de dieren van de menagerieën Belvedere en Neugebaüde, maar geen roofdieren vanwege de stank. Na afschaffing van de lijfeigenschap (1771) komt keizer Jozef II het ontevreden volk in 1778 tegemoet met openstelling van het Prater en de keizerlijke tuinen. De menagerie is in het begin alleen op zondag open voor fatsoenlijk geklede mensen.

1828 Giraffenrage
Jozef II organiseert jachtexpedities naar Afrika. In de 19e eeuw zijn wilde dieren hip. De eerste giraf in Wenen ontketent eenzelfde hype in het mode- en stadsleven als de eerste giraf in Frankrijk een jaar eerder. In Wenen wordt zelfs theater à la giraffe gemaakt en giraffentaart gegeten. 

Wereldoorlogen
In 1921 zijn er nog 400 over van de 3500 dieren cq 700 diersoorten in 1914. Wenen brengt genoeg geld bijeen om de menagerie te behouden.

Vanaf 1924 is Otto Antonius dierentuindirecteur. Dat jaar verandert de naam Menagerie Schönnbrunn in Tiergarten Schönbrunn, diergaarde. Antonius mag Alfred Brehm graag citeren: ‘In een goede kooi voelen dieren zich thuis en een slechte kooi ervaren zij als een gevangenis’. Wanneer hij een programma start om uitgestorven Europese dierenrassen als de wisent en de oeros terug te fokken, ligt de associatie met nazisme voor het grijpen. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog -  bommen op de zoo en de Russen in aantocht - plegen Antonius en zijn vrouw zelfmoord.

In de oorlog zijn veel gebouwen waaronder het Keizerpaviljoen verwoest of beschadigd en meer dan 1000 dieren omgekomen.

De dierencollectie is op soort gerangschikt. Pinguïns van de Zuidpool naast ijsberen van de Noordpool, ja hoor. Er is veel informatie beschikbaar, zonder dat je het idee krijgt dat je doodgegooid wordt met bordjes. Er lopen hier dames in bontjassen.