Zoo Rotterdam Blijdorp

Architect Sybold van Ravesteyn ontwerpt Diergaarde Blijdorp met de moderne blik van 1937 op behoeften en gedrag van dieren. In een tijd waarin rechte lijnen domineren, kiest hij juist voor magische, neobarokke curven, gecapitonneerde muren, speelse ornamenten en patrijspoortjes. En níet voor getraliede hokken.

Let op de symmetrieas die vanaf de oorspronkelijke ingang door het grote kattenverblijf, de Rivièrahal en de vijver loopt en uitkomt bij ooit twee identieke gebouwen, het oude giraffenhuis (sinds 2015 leeuwenverblijf) en een theehuis (later Lotusserre en vanaf 2015 restaurant Poort van Azië).

Op het beschikbare grid krijgt Van Ravesteyn de tuin eerst niet perfect symmetrisch. Daarom plaatst hij de verblijven op een centrale as. Hiervandaan waaieren gebogen paden uit naar verschillende dierenweiden. Terrassen, verblijven, opslag en fonteinen, alles helemaal Van Ravesteyn in dit deel van de tuin.

Achter een berentheater komt een koedoestal op de as en dan het roofdierengebouw en de Rivièrahal met een uitkijktoren van 47 meter. De vijver volgt, een complex voor zeezoogdieren en tot besluit het giraffen- en theehuis, de tweelinggebouwen. Grachten en greppels dienen als afscheiding en er komen ruime buitenverblijven. In die tijd is de opvatting dat de ruimere bewegingsvrijheid de gezondheid van de dieren niet in gevaar mag brengen; daarom krijgen de binnenverblijven verwarming.

Rivièrahal
Blikvanger is de grote, overdekte Rivièrahal, een als wintertuin opgezet gebouw met uitkijktoren. De enorme hal lijkt niet bij toeval op een stationshal. Het eerste Rotterdam Centraal van 1957 is ook van Van Ravesteyn. De beelden in de Rivièrahal en de dakrandversiering van de winkel zijn respectievelijk van Eyck en Den Besten. De uitkijktoren op de plaats van het restaurant is in 1972 wegens instortingsgevaar gesloopt.

Jaren nul 21e eeuw: masterplan
In de jaren nul ontwikkelt de zoo zich tot ecologische tuin volgens het masterplan 2004. Het ene project volgt het andere spoorslags op. Dieren worden per werelddeel geclusterd. Er komen natuurlijke weitjes met grazende kunstwerken.

Giraffenverblijf 2009
Het savannehuis voor Rotterdams giraffen is door LAM architecten ontworpen naar model van een Afrikaanse "kraal" met veilige, gezonde, recyclebare materialen volgens cradle-to-cradle-principes, waarbij het om eco-efficiëntie gaat. De ronde structuur van 570m2 is gelanceerd als het meest duurzame dierenverblijf in Nederland met een knuffelwand, slimme passieve zonneverwarming en maximaal gebruik van natuurlijk licht en dito ventilatie.

2010-2020
De monumentale gebouwen worden aan de eisen van de tijd aangepast met behoud van het oorspronkelijk ontwerp. In de loop der tijd is goedkoop materiaal gebruikt en visuele vervuiling ontstaan onder het mom van hier past nog wel een bakje en daar kan het plafonnetje omlaag. Wat naderhand volgepropt is moet weer strak en ruim ogen. Ontspulling dus. Materialen moeten onderhoudbaar zijn, energieverbruik moet omlaag en er komt meer consumptieruimte. Bezoekers zullen in hun beleving met hun neus op de natuur staan. En achter isolatieglas. Er zijn verschillende architectenbureaus mee aan de gang.

De restauratie lijkt in de geest van Van Ravesteyn plaats te vinden. Eerherstel na de afbraak van het door hem ontworpen station?

Dikhuidenvleugel in Rivièrahal
In 2013 is een Dikhuidenvleugel opgeleverd. In de restauratie is gepoogd om zowel de oude glorie als de laatste inzichten in het dierentuinleven door te voeren. Het resultaat is een wit gecoate bezoekersgang ontdaan van alle later toegevoegde elementen, met nieuwe zitbanken, expositiewand en gerenoveerde onderkomens voor neushoorns en dwergnijlpaard.

Dat de bewoners van een dierentuin blijven verrassen, bewijzen de neushoorns die richting publiek wateren. Ze maken een potje van het concept dat zij tussen de als boomstammen gedesignde stalen palen door spannend te zien moeten zijn.

Koedoestal (1939)
Van Ravesteyns koedoestal tussen berentheater en roofdierenverblijf moet tussen 1993 en 2008 verplaatst zijn als je op de plattegronden afgaat. Architect Siebold Nijenhuis pakt het verblijf niet kinderachtig aan. Een nieuw gecreëerde passage geeft bezoekers toegang tot de stal en sluit het verblijf aan op de Afrikaroute. De "nieuwe koedoestal" heeft vanaf 2016 weer dezelfde kleuren en keramische dakpannen als in 1939.

Met het spoorwegennet komen er in de 19e eeuw steeds meer dierentuinen in Europa. Exotische dieren die Europa per schip bereiken, gaan per trein verder. Londen in 1828, Dublin in 1832 en Amsterdam in 1838 horen bij de eerste hoofdsteden die een stadsdierentuin krijgen. Haven- en industriesteden als Hamburg en Marseille volgen al snel, Rotterdam in 1940.

Uitbreiding over het spoor
In 2000/2001 bereikt Blijdorp met 11 hectare Oceanium over het spoor een totale omvang van 28 hectare.

Rijksmonument
Vanaf 2007 is de oude Blijdorpdierentuin met 21 monumenten van Van Ravesteyn een rijksmonument.

Leuk om te weten is dat de brug rechts van de oorspronkelijke ingang twee sluitstenen heeft van Henk Chabot, jaren 30. Aan de oostkant een markante kop en aan de andere kant een beschadigd beeld van kind met dier.
In Blijdorp dansen de lijnen van Van Ravesteyn en is er aan bouwinitiatieven geen gebrek. Buitenwerk lijkt met slecht betonmengsel gerepareerd. Zou het dwergnijlpaard april 2005 zulke mooie figuren zwemmen door het ontwerp, of is het omgekeerde het geval? Een halfjaar later ligt hij buiten in de zon terwijl de mensen zijn verblijf in de Rivièrahal renoveren. Eind 2006 gezien dat zijn biotoop gepimpt is met kunstbomen.

De Medusakoppen van Van Kuilenburg rusten op geribbelde pilaren, bedoeld als schuurpaal voor olifanten. De giraffen die later op het buitenperk lopen malen hier niet om. 

In de bouwput op de plek van het geslechte zeeleeuwenverblijf van Van Ravesteyn gekeken. Daar komt een tijgerkreek. Vandaar langs de kudde Aziatische olifanten naar een onwaarschijnlijk ingericht Taman Indah van 1994. Feitelijk een grote kas met hydraulische paaltjes, kunststof termietenheuvels en met oerwoudmotieven beschilderde achterwanden. Een en al illusie van tropisch regenwoud in Zuidoost-Azië. Mooi? Mwah.

Najaar 2005. Blijdorp heeft de groenziekte en bij het Long House groeit bamboe, heel veel bamboe. Waar zijn de vergezichten over de weitjes gebleven? Botanisch is het niet meer je dat. Op de plek van het oude ijsberenverblijf is de tijgerkreek gekomen, een gift van Blijdorps vrienden. Dit jaar is ook werelddeel Afrika ingericht, een arrangement van dieren rondom een drinkplaats in Blijdorps eigen savanne.

Een dierenverblijf savanne noemen geeft al aan dat dierenwelzijn en natuurlijke habitat steeds centraler staan bij het ontwerpen. Het is vast ook uit te drukken in aantallen benodigde vierkante meters per dier. Ligt dat wetsvoorstel al klaar?

Een dierenverblijf avontuur noemen is the next level.

Blijdorp bestaat nu 160 jaar en de renovatie van 2011 is aan de originele Van Ravesteyn-entree aan de Van Aerssenlaan af te zien. Op het oude voorplein staat zijn ronde Winkel van Sinckel onder een metalen aapjesrand te shinen. Eerder lag dit gebouwtje verscholen achter de pinguïns. De uitvoering van het masterplan 2004 is gevorderd, vooral Afrika. Op de deur van de Dikhuidenvleugel in de Rivièrahal een vette sticker: Neushoorn plast achteruit! Het savannehuis oogt als een niet-onvriendelijke Afrikaanse ui.