Rome zoo Bioparco di Roma

Hoofdingang 1910
Aan de nieuwe weg tussen Villa Borghese en de 30-er jaren wijk Parioli verrijzen twee halve cirkels, elk met een rondboogpoort en Romeinse zuilen met composietkapitelen. Olifantenhoofd op de sluitsteen van de boogpoort. Aan de bovenkant uítstekende kroonlijsten en balustrades. Beelden van dieren en temmers. De twee volumes van metselwerk dienden als kassagebouw en ingang en staan symmetrisch links en rechts van het grote toegangshek. Links stond "giardino" en rechts "zoologico". De Romeinse barokstijl stuit op kritiek vanuit het rationalisme dat in de era fascista in zwang raakt. Het theatrale van de architect sprak Mussolini weer wel aan. Hij gaf hem opdrachten totdat hij weer uit de gratie raakte. Nu lijk je, net als bij de poort van Moritz Lehmann in zoo Hamburg tussen twee rijkversierde boekensteunen door te lopen. Een knappe compositie.

Architect: Armando Brasini (winnaar ontwerpwedstrijd)
Beeldhouwer: Vincenzo Romeo

Signatuur Carl Hagenbeck
Hagenbeck neemt behalve zijn zoon en zijn adviseur Knottnerus nog twee bekenden mee.

Architect: Moritz Lehmann
Kunstmatige rotsen: Urs Eggenschwyler

Het tuinontwerp is van de Italiaanse hovenier Giuseppe Roda.

Bekend van de tralieloze zoo, africhting, het scenografisch zoopanorama en de grote weiden, verwacht Hagenbeck meer van Rome dan van zijn eigen dierentuin in Hamburg.

Door het uitstekende klimaat kan ik dieren en vegetatie combineren op een manier die hier in het noorden niet zou kunnen.

Restaurant
Aan de kant van de Via Ulisse Aldrovandi boven het meer komt in 1911 het restaurant. De meeste Hagenbeckiaanse verblijven staan hier met de voorkant naartoe. Door de hogere ligging was het restaurant een prima focaal punt.

Hagenbeckverblijven
In Rome slaagt team Hagenbeck er voor het eerst in om panters in een buitenverblijf tentoon te stellen. Een rijtje van vier grottoverblijven voor roofdieren krijgt kunstrotsen van Urs Eggenschwyler en zelfs beplanting. Een Turks uitziend reptielenhuis krijgt buitenkooien en grotto-achtige binnenverblijven, net als in Hamburg. Gebouwen als het dikhuidenhuis komen aan de randen van een panorama. Het was Hagenbecks eerste dikhuidenhuis, industrieel met een half achter beplanting verscholen muur "uit de oudheid" met Egyptisch aandoende versieringen. In de voorgevel van grote vierkante stenen zaten deuren naar de vijf nachtverblijven. Typisch Hagenbeck waren de buitenruimten zodat de olifanten lichaamsbeweging en frisse lucht kregen, toen baanbrekend. Uitbundige beplanting en een plan voor de zichtlijnen. Het ijsberenverblijf was erg scenografisch en ontworpen om vanaf verschillende punten te bekijken.

De Hagenbecks nu
Gaandeweg blijkt het plan van Hagenbeck veranderd en afgebrokkeld. Een rij grotto's voor herbivoren en enkele exotische dierenhuizen hebben niet lang gestaan. Ook zijn er klimatologische problemen ontstaan door onverwarmde gebouwen en gebrek aan schaduw. En nog iets. Het ijsberenverblijf ligt pal op het zuiden. Het is nu opgeknapt voor zeeleeuwen. In 1926 is het giraffenhuis in Moorse stijl gebouwd. In de jaren 1970 vervangt een zolderverdieping de metalen groene ui op het dak. Hagenbecks dikhuidenhuis is in 1935 over datum; je ziet nu een verblijf uit 1969. In 2001 verdwijnt de oorspronkelijke greppel bij Hagenbecks leeuwengrotto en de dieren krijgen vier keer zoveel ruimte. Er komt een wand voor te staan van camouflagerotsen met twee ramen van 45mm dik glas en informatiepanelen.

Er staan veel, heel veel van dit soort filters in de dierentuin.

Koerswijziging 1935: uitbreiding
In 1935 volgt een aanzienlijke uitbreiding tot 17 hectare onder aanvoering van (landschaps)architect Raffaele de Vico, die in het Rome van de jaren 1930 veel parken en pleinen heeft gedaan. De Vico maakt een studietrip naar de dierentuinen van München en Leipzig.

Toegang Via giardino zoologico
Waar Brasini bij de hoofdingang twee holle muren tegenover elkaar zet, begint De Vico het nieuwe deel met twee bolle gevels symmetrisch naast de toegangsboog bovenaan de trappen. De vleugels van een vogel. Gecentreerd daarachter de grote volière. In beide ingangen kun je Romeinse barok lezen.

Geodetische vogelkoepel 1935
In de jaren 1930 was de geodetische koepel niet erg bekend. De bolvormige constructie is verdeeld in driehoeken en kan zonder extra ondersteuning een groot oppervlak overspannen. De grote volière in Rome is er één. Het verblijf is waarschijnlijk geïnspireerd op de vrije vluchtvolière van Bühring in Leipzig. Nadat De Vico had uitgezocht dat deze vorm vogels de minste stress geeft en optimaal is om te landen en op te stijgen, laat hij succesvol een lichtgewicht metalen structuur fabriceren. Een knap staaltje vakmanschap!

Reptielenhuis 1935
Een opvallend, circulair gebouw waarvan het binnenste op een als een spiraal gewonden slakkenhuis lijkt, de bedoeling of niet. Als je weet dat De Vico Duitse dierentuinen heeft bezocht, herken je de invloed van het elliptische olifantenhuis van Von Seidl in München en van de aquariumgevel van Käppler in Leipzig zo. Op een drukke dag in onze tijd kan het bezoekersdeel overbevolkt raken en kakofonisch klinken.

Rome is wat laat met een dierentuin en kiest voor de modernste vorm binnen deze trend. Carl Hagenbeck levert projectplan, directeur en dieren. Stel je station Roma Termini eens voor op die novemberdag in 1910 dat er 1000 dieren waaronder 3 olifanten uit Hamburg aankomen! Theodor Knottnerus-Meyer, zoöloog in Hamburg Stellingen, is de eerste directeur van de Giardino Zoologico.

Economische tegenwind en geen vervoer naar de dierentuin doen de zoo al in 1915 de das om. De gemeente Rome schiet te hulp. Pas in de jaren 1930 is er een opleving wanneer Mussolini er een propagandamiddel in ziet; hij schenkt leeuwin Italia en andere dieren. Het restaurant verandert na architectonische ingrepen in het zoölogisch museum. Begin jaren 30 opent Mussolini dit tegelijk met het koloniaal museum dat nu niet meer bestaat maar met opzet naar de zoo verplaatst is.

De nationale dierentuin als etalage van de grootsheid van Italië en zijn kolonieën.

Rond de Tweede Wereldoorlog zijn er financiële problemen. Voor de Olympische Spelen 1960 wordt een renovatie ingezet, maar de algehele conditie van de dierentuin is slecht. In 1970 sluit het reptielenhuis voor renovatie om pas in 1983 opnieuw open te gaan.

Koerswijziging 1997: wetenschap
In 1997 verandert de naam Dierentuin van Rome in Bioparco di Roma, een botanische zoo gericht op educatie en wetenschap, minder diersoorten en ruimere verblijven die op de echte habitats lijken. Het idee van het biopark is uitgewerkt in een masterplan van 1997.

Hagenbecks op het zuiden geplaatste ijsberenverblijf ligt er afgebladderd en verlaten bij. Met onderkomens voor zeeleeuwen, zeehonden en pinguïns is een algemeen poolgebied bedacht.

Alleen in de dierentuin kan een zuidpoolpinguïn een noorpoolijsbeer zien.

Maar geen "pooldieren" in 2005. Ook presenteert Hagenbeck achteloos Aziatische en Afrikaanse dieren door elkaar. Het geografisch indelingsprincipe hanteerde hij niet.

Op verschillende plekken leuke, oude zwartwit foto's. De dierentuin wekt overall de indruk dat er nog veel moet gebeuren.

Waar zoo Vincennes laat zien hoe goed filters kunnen werken fietsen ze in Rome dwars door de zichtlijnen heen. Delen van de dierentuin mag je niet zien en toedeloe scenografie van Hagenbeck. Er staat ineens van alles voor de verblijven, een informatiewand, een bosje bomen, een speeltuintje, een muur voor een muur. Ikearoute reptielenhuis visueel zwaarder aangezet. Bewegwijzering en extra vitrines, soit, maar schreeuwerige kleuren en galm... Je snapt wat de dierentuin doet, soms ok en soms botst de moderne infotainmentstijl met de historische charme die eigenlijk al vergane glorie is.

Een leuke speurtocht weer. Wat staat er nog en wat is nieuw? De pauwen lopen nog steeds overal rond. En de tuin van De Vico blijft meesterlijk.

De oude roofdierengalerij van Hagenbeck niet meer te zien. Ik ontdek dat Rerum Romanarum mijn foto hiervan heeft "geleend" net als die van het ijsberenverblijf. Ze weten best dat je het watermerk "zoo-gle" er niet afknipt en een link terug moet geven. Niet zo internetjes, hè!

In mei 2019 een krantenbericht dat de zoo misschien moet sluiten. De gemeente lijkt de centenkwestie op te lossen.