Napels zoo di Napoli

Het ontwerp is van 1939, de fascistische periode gewoonlijk geassocieerd met staatsarchitectuur en elementen uit de klassieke oudheid of aan rationalisme en modernisme. Megalomane architectuur kom je hier niet tegen. Wel geometrie, asymmetrie, moderne techniek, solide materialen, bogen en kolommen. Het design ligt in handen van toparchitect en stedenbouwkundige Luigi Piccinato (1899-1983). Hij tekent niet alleen de verblijven uit maar doet ook de beplanting (we zien palmen), bestrating (we zien tufsteen), leidingen, trappen, verlichting, alles. Ook keerwanden om de niveauverschillen op te vangen en met het oog op aardverschuivingen zo in de schaduw van de Vesuvius. Alle vooroorlogse structuren vallen onder Monumentenzorg.

Architect: Luigi Piccinato

Organisatie van de tuin
Piccinato organiseert de rechthoekige tuin prachtig. Vanaf de ingang (haaks op servicegebouw een vrijstaand hoog portiek, bijna een colonnade van Vesuviussteen met een dakplaat van gewapend beton) loopt de tuin terrasvormig op. Hij maakt maximaal gebruik van het reliëf in het landschap, de "orografie". Hierdoor vangen de panoramische terassen veel licht en er hangt een lekkere mediterrane vibe. Botanisch. Een centraal meer met restaurant en groot terras ontbreekt niet. Vanaf de ingang ging je rechtdoor tussen het meer op rechts en het dikhuidenhuis op links. Bij de bocht een flinke roofdierenafdeling die de hele hoek vulde. Dan liep je vanzelf al naar het noorden. Piccinato dirigeerde iedereen zo over paden en trappen dat niemand een verblijf zou missen.

Dikhuidenverblijf (1940)
De plattegrond lijkt een klavertje-drie, elk blad is een tuin met zwembad bestemd voor één soort dikhuid: olifant, nijlpaard of neushoorn. In het hart een geometrisch, vierkant, tufstenen dierenverblijf. Het metselwerk aan de buitenkant is er op geschilderd, faux. Elke gevel telt acht of zes uitspringende halve pilaren en heeft een grote opening precies op de assen van het gebouw. Drie voor de dieren en één voor het personeel. Het dak heeft de vorm van twee liggende halve tonnen die elkaar kruisen: een kruisgewelf. Buiten zie je dit als witgepleisterde halve cirkels met vijf ronde gaten met de mooie naam ossenogen. Oculi. Tijdens de verbouwing die in 2014 van start ging, is er gemoderniseerd en zijn de drie buitenperken samengevoegd.

De grote roofvogelvolière
Het verblijf is 24,5m breed en je ziet metalen gaasdelen bijeen gehouden door vier enorme beugels, die op 8 meter afstand van elkaar staan. Achter verstevigen dwarsbalken de constructie en gaat de bovenkant van de beugels schuin omhoog naar de voorkant. De voorkant (14m) is dan ook hoger dan de achterkant (12m). Door de zichtbaar dragende constructie, het materiaal en de stompe hoeken, leest het verblijf als rationalistische architectuur. Bij de inrichting horen een waterpartij en een toren van decoratieve keien.

Leeuwenverblijf
Het buitenverblijf is tweedelig maar niet symmetrisch met een muur en aan de voorkant water. De muur vormt tussen de twee helften een liggende V die aan de bovenkant wordt afgesloten door een rechthoekig binnenverblijf met vier kooien, achter de terrassen. Kenmerkend is het ruwe beton en de afgeronde hoeken, zelfs op de treden van de grachttrap. De terrassen zijn theaterpodia voor de leeuwen en op een zuil van ruw beton staat nog een zuil met composietkapiteel, precies volgens het ontwerp.

Reptielenpaviljoen en apenverblijf met gracht
Apen- en reptielenverblijf zijn aan de oostkant gebouwd. Het reptielenpaviljoen heeft een half boogdak. Binnen loopt een gangpad van bijna 20 meter door het midden afgezet met pilaren aan de kant van het boogdak. Door halfhoge glaspanelen zie je een open ruimte voor alligators met waterbassin en beplanting onder het lichtdoorlatend boogdak. De kleinere ruimtes aan de overkant hebben ramen en kunstlicht. Daarachter is nog een serviceruimte.

Het ovaalvormig apenverblijf heeft een lengtedoorsnee van zo'n 30 meter. Piccinato arceert de noordkant van buiten met halfronde witte treden als in een arena. Behalve rotsen en klimbomen voor de apen had hij er ook een mobiele brug bij bedacht. Later zijn er ook beren en zeeleeuwen in het verblijf gekomen. Het origineel zal na 1950 voor deze niet-Afrikaanse dieren zijn aangepast.

Strada Romana
Parallel aan de Via Terracina liep vroeger de Via Puteolana die Romeins Napels met Pozzuoli verbond. Een stukje van deze oude Romeinse weg ligt tussen het tijgerverblijf en de hoger gelegen savanne.

De koloniale tentoonstellingslocatie La Mostra Oltremare is 1937-40 gebouwd ter meerdere glorie van Italiës overzees rijk. Nog voor alles af is gaat de Stad van het Rijk in 1940 ten onder in oorlog en verwoestingen. In de jaren 1950/60 is het voltooid maar dan voor zakelijke doeleinden.

Dit oorspronkelijk fascistische project omvatte ook een zoo van 9 à 10 hectare voor Afrikaanse dieren uit de Italiaanse koloniën. Na korte openstelling vanaf mei 1940 gaat de dierentuin van Napels echt open op 25 oktober 1950 in de wijk Fuorigrotto.

Na de aardbeving van 1980 installeert de faculteit voor dierkunde een onderzoeksstation in de zoo gericht op veranderingen in het gedrag van dieren vóór aardbevingen. De bibliotheek zat in Villa Leonetti, een 19e-eeuws gebouw in de zoo.

In 2003 sluit de dierentuin om financiële redenen. Na heropening in 2004 onder leiding van de buurman (pretpark Edenlandia) blijken zoo en familiepark in 2011 toch geen match made in heaven. Weer richting afgrond. Totdat entrepreneur in technische innovatie Francesco Floro Flores thuis op tv de deplorabele toestand van de dierentuin ziet en in zijn hart geraakt ingrijpt. De grond is van de Ente Mostra d'Oltremare maar vanaf oktober 2013 is Flores president.

Onder toeziend oog van Napels en de Milieucommissie zet hij restauratie in gang van leidingen, groen, infra en gebouwen. Het biopark (want dat is het nu) maakt een vliegende start met restauratie van de ingang. Enkele jaren en €3 mio later ligt de strook met boerderijdieren er weer strak en educatief bij net als het reptielenhuis na jarenlange leegstand. Aan het olifantenverblijf is ook gewerkt. Eind 2015 is het nieuwe tijgerverblijf parallel aan de savanne af. Tijdens dat project moet de strada Romana zijn ontdekt.

Wat een paradijsje. Zorg by the way bij de weg wel dat je in de buurt van station Edenlandia uitkomt! Meteen een hilarisch moment bij het olifantenhuis. Wie was de architect, vraag ik iemand die hier werkt. Antwoordt "ïo!" en doet voor hoe hij het faux metselwerk op de buitenmuren schildert. Priceless.

Piccinato wist wat hij deed en het is te zien dat zijn zoo met respect wordt gerestaureerd. De oorspronkelijke indeling is heel herkenbaar, de randen lijken gewijzigd. Aan de zuidkant een strook met boerderijdieren en aan de hoge noordkant de savanne met parallel daaronder een modern tijgerverblijf dat mooi in de breedte van de dierentuin valt. Een pseudo-Sumatraanse habitat. Bij het leeuwenverblijf geen water meer, de gracht is extra loopruimte voor de dieren geworden. Mooie muren, vormen, metselbaarden, pilasters, banken met dierenvoetjes. Een indrukwekkend roofvogelverblijf. Blij dat iemand me wist over te halen zo snel naar Napels te komen. Grazie!