Parijs Ménagerie

Zo recht, zo plat en symmetrisch als de Jardin des Plantes, zo romantisch is de Ménagerie. Een relatief kleine Engelse landschapstuin van 5,5 hectare doorgroefd met lustig kronkelende paadjes. Hoogteverschillen zorgen voor fijne doorkijkjes.

De illusie van een stukje authentiek ogende wilde natuur, hartje Parijs!

Blokhutten
In de Vallée Suisse staan romantische stallen (1802) die met leem, boomstammen en rieten daken zijn opgemaakt. Allemaal leuke variaties op een thema. Architect Jacques Molinos zou geïnspireerd zijn door de boerderij van Marie Antoinette in Versailles. De blokhutten zijn ook in lijn met de 18e-eeuwse follies in amusementsparken. Circa 1880 vervangen metalen traliehekken het originele kastanjehouten latwerk rondom de verblijven. Een compleet andere aanblik.

Napoleon
Voor de dieren die van zijn expedities mee naar Frankrijk komen, laat Napoleon in 1804 la rotonde (opgeleverd in 1812) bouwen. Molinos ontwerpt het in de vorm van het kruis van het Legioen van Eer. Het was bedoeld voor roofdieren maar diende als verblijf voor olifanten, de eerste giraf en nijlpaarden. Twee eeuwen later scharrelen er reuzenschildpadden rond en zijn er binnen tijdelijke tentoonstellingen.

In 1805 komen er drie berenkuilen van 20x8m, ook van Molinos in opdracht van Napoleon. Ze zijn onderling verbonden in een rechte lijn achter elkaar gebouwd. Eén "privévertrek" voor elke kleur beer (wit, bruin, zwart) voorzien van een boom, een kraan voor stromend water en een trog. Kale kalkstenen muren, grote kasseien. Blinde arcades en gewelfde nissen in de diepte. Aan de bovenkant een dikke, lage (!) stenen borstwering. Daar kwamen ongelukken van. Er komt een doorlopend ijzeren hek om de borstwering.

Andere 19e-eeuwse verblijven die aan de oorspronkelijke gebouwtjes uit 1802 zijn toegevoegd

• de in een halve cirkel opgetrokken oude fazanterie (1827)
• het reptielenpaleis (1870) van architect Jules André bekend van de Galerij van de Evolutie in het natuurhistorisch museum. De vloer, de terraria met houten deurpanelen en een spannende krokodillenkuil in de krokodillenzaal maken het interieur sfeervol.
• de nieuwe fazanterie (1881) van architect Jules André
• en de 900 m² grote grande volière (1888) als de parel in de kroon. Gebouwd ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling.

Niet meer bestaande complexen: roofdierenhuis (1821), roofvogelhuis (1825) en apenhuis (1837).

20e-eeuwse verblijven

• wintergebouw (1905)
• kleine apenhuis (1928) nu in gebruik als verpleegafdeling
• vivarium (1926) in Art Deco-stijl opgetrokken
• nieuw apenhuis (1936) ontworpen in Art Deco door architect François-Benjamin Chaussemiche en gebouwd door Jacques Molinos
• het roofdierenhuis (1937) ontworpen door architect René Berger in Art Deco ter vervanging van het roofdierenhuis van Molinos (1821). Buiten staat "Leeuw die geit doodt", een bronzen groep van Paul Jouve.
• en het roofvogelverblijf (1983)

De gebouwen van tussen de twee wereldoorlogen zijn gebaseerd op wetenschappelijke standaarden. Alle gebouwen van de Ménagerie zijn in 1993 tot monument verklaard.

21e eeuw

• 2003 De berenkuilen worden aangepast voor binturongs en rode panda’s
• 2012 Roofdierenhuis gerenoveerd
• 2013 Aanleg van de volière des déserts
• 2015-2020 Renovatie reptielenpaleis (1874) en Apenhuis (1936).

Franse revolutie
Officieel dateert de Ménagerie van november 1794, het tijdperk van de Franse revolutie. De eerste dierenverzameling bestaat uit de vorstelijke menagerie van Versailles, die van de hertog van Orléans en uit inbeslaggenomen dieren; straatoptredens met dieren zijn dan net verboden. Door te benadrukken dat tentoonstelling van dieren leerzaam is voor de Parijzenaars en voor onderzoekers als Cuvier, voorkomen wetenschappers dat de koninklijke dierencollectie eraan gaat. Hun strijdbaarheid is geworteld in de Franse revolutie. Daarnaast vervult een menagerie een diplomatieke functie, is de gedachte geweest. Waar anders moet je de dieren laten die machtige Afrikaanse of Aziatische heersers zo graag cadeau deden?

En zeau komt het, dat wij nog altijd in hoffelijk tempo door de Ménagerie kunnen schrijden.

Martin
In de 18e eeuw noemen de Fransen alle beren Martin naar St Maarten. In 1820 doodt Martin een man die in zijn kuil in de menagerie was beland. De beer wordt als Monsieur Martin serieus aangeklaagd wegens kannibalisme maar niet schuldig bevonden.

Het verhaal van de giraf
In 1826/7 legt een giraf met drie melkkoeien als witte motor de 880 kilometer van Marseille naar Parijs te voet af. Natuurkenner Étienne Geoffroy Saint-Hilaire reist mee. Overal stromen mensen toe om een eerste blik te werpen op dit diplomatieke geschenk van de pasja van Egypte aan de koning van Frankrijk. Het blijkt moeilijker de massa's te bedwingen dan het wilde dier dat braaf onder een dekje met Franse lelies achter de koeien aanstiefelt, zoals in Egypte al aangeleerd. Wanneer het gezelschap 6 maanden later in Parijs aankomt, wordt de giraf aan Karel X gepresenteerd en als een koninginnetje toegejuicht. Er komen talloze op giraffen geïnspireerde producten op de markt. De beroemdheid leeft nog 18 jaar in de Ménagerie waarvan 13 zonder soortgenoot. Een jaar later zal de eerste giraf in Wenen eenzelfde hype ontketenen.

Beleg van Parijs
Tijdens het Beleg van Parijs (1870/1) is het voedseltekort zo nijpend dat de dieren in de Ménagerie zijn geslacht en opgegeten, ook het enige paar olifanten.

In deze museumzoo kun je tijdreizen. Altijd leuk om vanuit de Jardin des Plantes de Ménagerie in te lopen. Oude bomen, oude gebouwen, de stad maakt wat herrie op de achtergrond, een echte stadszoo.

Toen het art deco-apenhuis in 1934 af was, ging alle aandacht naar de pas geopende zoo Vincennes. Eerste vraag vandaag: al het geld voor Vincennes en niets voor de drie keer kleinere historische Ménagerie? De tuin ziet er overwoekerd uit. Zichtlijnen verpest door nepdieren vanwege een lichtfestival. Een 18e-eeuwse dierentuin onwaardig. Goed de cabanes, de unieke blokhutten uit 1802 weer te zien. De waterbak in de berenkuil nu gevuld met aarde. Natuurlijk is er ook opgeknapt. De informatieborden hebben een nieuw design, soms ok, soms opzichtig, soms verdringen ze elkaar. Het interieur van het roofdierenhuis en het apenhuis is gedaan. Oerwoudbehangetje voor de apen. Misschien wat afleidende schilderingen - ik bedoel waar wil je dat ik naar kijk - en erg geel licht voor de grote katten. Het reptielenpaleis is nog steeds in verbouwing. Nu al benieuwd!