Frankfurt zoo

Aankomst en berenverblijf 2013
Het ruime metrostation bij de zoo heeft een open plafondarchitectuur en geschilderde dieren op de muren. Een overduidelijke takeaway: óp naar het dierenrijk. En we weten meteen dat Frankfurt zoo zichzelf als Ark van Noah ziet. Al snel ben je bij je het gebouw van de Maatschappij voor Dierkunde (1876) van Durm, Kaysser, Lindheimers. Laat-classisistisch met een snufje Italiaanse renaissance.

Naast deze monumentale monoliet is de entree bescheiden gehouden. Rode bakstenen tegen de ringmuur van de zoo. Een eigentijdse foyer met kassa, winkel, kantoor en een volledig beglaasde wand. Nog voor je je kaartje hebt zie je al apen in de etalage. Foprotsen verbeelden een boomstronk. Het ontwerp is van 2009, de oplevering van 2013.

Dezelfde architecten concipiëren het apen- en berenland Ukumari achter de ingang. Dit driedelig verblijf is groen met steile wanden, kloven en struikgewas. Het oude berenverblijf ging ervoor op de schop. Met hoge muren en doorkijkjes spelen de architecten met ons. Net als op het voorplein zijn bestaande bomen in het beeld geïntegreerd. De aanlooproute tot en met Ukumari laat zien hoe de dierentuin zichzelf in de 21e eeuw opnieuw heeft uitgevonden.

Architect: Henchion Reuter
Landschapsarchitect: Ariane Röntz

Exotarium (1877, 1957)
Het aquarium opent met 12 zee-, 2 zoetwateraquariums en wat terraria. Het bouwwerk in romantische kasteelstijl is verzonken in een kunstmatige heuvel aan het meer om de muren te isoleren en het water op temperatuur te houden. Met grondwater gevulde tanks in de watertoren zorgen voor een constante aanvoer van water. Om uit de kosten te komen heft de zoo 100 jaar lang apart entree voor het verblijf. Het loket is nog duidelijk onder de luifel te zien. In 1904 opent bovenop het aquarium een reptielenserre met glazen dak en kachels. In 1944 raken bommen ook het aquarium.

In 1952 is er een 24m lang tropisch krokodillenmoeras gebouwd. Tijdens de wederopbouw raakt de watertoren zijn kasteelachtig uiterlijk kwijt. Er komt een hal bij met een regenwoud en een poolgebied voor pinguïns. In 1954, drie jaar voor de officiële heropening verandert de naam Aquarium in Exotarium. In 1984 vindt een deels technische modernisering plaats.

Vogelverblijven jaren 60
De oude fazanterie is in 1962 als inloopverblijf Vogelbüsche (vogelstruiken) opengegaan. Achter elke deur een volgende kubus met wanden en plafonds van gaas.

Geen onderdompeling in het landschap, je trippelt hier in een kanariekooi. Omgekeerde zoo-ervaring.

Een jaar eerder openen de Faust Vogelhallen met de Juwelenzaal, grote hal en een vrije-vluchthal en per verblijf een eigen klimaatsysteem. In 2014 is hier een opvallende presentatie van maraboes gerealiseerd met landschapsarchitect Ariane Röntz.

In de Juwelenzaal pronken vogeltjes met hun kleuren tegen een achtergrond van veelkleurige tegeltjes. Geen Gaudi, wel mozaïeklandschappen.

Apenhuis 1962
Langgerekt betonnen gebouw in de hygiënische stijl van die tijd. Tegels tegen de muren, kunststof tegels op de vloer en RVS klimpalen. Schuin ingezet glas tegen reflectie en voor plantengroei. Rasters doen dienst als kamerschermen bij de dieren terwijl de dierentuingangers er doorheen kijken. Een variant op de Vogelbüsche. Binnen "bomen" als pilaren en buiten een apenrots.

Grzimekhuis 1978
In de helft van dit kleine zoogdierenhuis is de klok zo'n 10 uur verzet om de nachtdieren in actie te laten zien. Na een lange bouwperiode is het in 1978 opengegaan als grootste in zijn soort. Het gebouw staat op een helling en een hellende route voert langs 45 pseudo-habitats. Drie verdiepingen van niet-eenvoudige architectuur met per verblijf een eigen klimaatsysteem. De energierekening alleen al!

De schil van het gebouw verbeeldt een begroeid rotslandschap van basaltblokken en zichtbeton.

Kattenjungle 1978, 2001
Het Indiase droge moessongebied en het regenwoud van Sri Lanka zijn nageäapt in de buiten- en binnenverblijven. Het is zo aangelegd dat bezoekers moeite moeten doen om een kat te ontwaren. En dan kan het zomaar gebeuren bij die verwarmde zandsteenrotsen, tussen bamboestaken of accacia's of als je vanaf de galerij op de eerste verdieping de boomtoppen inkijkt. De steiger over de grote vijver biedt vanaf afstand spannend zicht op het buitenverblijf aan de oever.

Mensapenverblijf 2008
Borgoribos voor bonobo's, orang oetans en vrienden is vooral een zwevend dak dat verbinding zoekt met de omgeving. De vrije vorm lijkt op het blad van de gatenplant. Door de buitenpaden in het verblijf door te trekken vloeien binnen en buiten in elkaar over. Het geheel beslaat 3574m².

Een binnenstebuitenverblijf!

Architect: FAY architekten en Liquid architekten

Onderkomens ten zuiden van de grote vijver
In de oude zoo enkele hoefdierverblijven. Het gecurfde zebrahuis van 1946-49 met rieten dak is het oorspronkelijke rundergebouw. Alleen de gracht van het kamelenverblijf 1953 scheidt dieren van mensen. Naast de kangoeroes een bergverblijf (1874) met West-Kaukasische toeren. De steile heuvel draagt het hoge hek bijna als een oversized hoed en is omgeven door een droge greppel met laaghangende touwleuningen.

De tweede dierentuin in Duitsland is als eerste door en voor burgers opgericht. Geen biologen, maar handelslui, welgestelde stedelingen. De filosoof Schopenhauer zou één van hen zijn.

Stadshovenier Andreas Weber legt de tuin in 1873 aan met in het midden de grote vijver. Nog altijd staan daar de moerascipressen uit die tijd. Het olifantenhuis is ook van 1873. Na het gebouw van de Maatschappij voor Dierkunde in 1876 is het aquarium in juli 1877 af. De zoo houdt verder roofdieren, apen, antilopen en beren. In 1874 stond er trouwens al een vogelhuis dat beide wereldoorlogen redelijk heeft doorstaan. In 1962 is het neergehaald voor het gorillabuitenverblijf. In 1915 neemt de gemeente de regie over.

In 1944 is alles verwoest. De wederopbouw is onlosmakelijk met directeur en zoöloog Bernhard Grzimek verbonden, bekend van radio en televisie en de nieuwe media die hij in de dierentuin plaatst. Beeld en geluid. Bij het exotarium kon je een cassettedeck huren om je door zijn stem te laten gidsen. Ook maakt hij het werk achter de coulissen zichtbaar. Het kijkje in de keuken. Zijn televisieoptredens maken de dierentuin heel populair. Grzimek blijft aan tot in 1974.

Herbouwd of verbouwd, maar de oude roofvogelkooien, het aquarium (nu exotarium) en het olifantenhuis (nu neushoornhuis) zijn er nog. Zoals wel meer stadsdierentuinen overwoog Frankfurt vanaf 1969 een aanvullende "buitenzoo" aangeduid als "Ökozoo" tot men in de jaren 80 besloot dan maar geen olifanten meer te houden in de "metrozoo".

• 1953 Giraffenhuis
• 1957 Exotarium
• 1961 Faust Vogelhallen
• 1966 Mensapenhuis (inmiddels gesloopt)
• 1970 Buitenverblijf mensapen (inmiddels gesloopt)
• 1978 Grzimekhuis voor kleine zoogdieren
• 2001 Kattenjungle
• 2002 Zeehondenverblijf
• 2004 Buitenverblijf dwergotters
• 2007 Kinderboerderij
• 2008 Nieuw menapenhuis en verbinding gibbonhuis en klimeiland
• 2013 Entree, winkel en berenland, de eerste fase van het 15-jareninvesteringsplan
• 2018 Buitenverblijf gouden leeuwaapjes bij Grzimekhuis

Ha, het begint al met een ondergrondse, geschilderde zoo in het metrostation. Het 19e-eeuwse gebouw van de Maatschappij voor Dierkunde is ook raak en de uiteindelijke entree een en al kennismaking met de natuur. Vooral de illusoire boomstam doet het hem.

Een mens bouwt een muur, een beer beklimt hem maar die hoge klifwand in Ukumariland is niet als klimmuur neergezet, hij richt onze blik. Het is daar wel rijk aan andere klimuitdagingen voor beren, schudbomen ook en aangewezen (!) graafplekken.

Verbouwingen bij de neushoorns, pinguïns, tijgers en gibbons. Frankfurt heeft hetzelfde motto voor de Faust Vogelhallen gekozen als Bern voor de hele zoo. Meer ruimte voor minder dieren.

De deur van de Vogelbüsche loop ik bijna voorbij. Binnen is... Nee... Binnen ben ik een kanarie geworden.

Het apenhuis is leeg, maar toegankelijk. Badkamerstijltje jaren 60, hoor. In het mensapenhuis is binnen buiten geworden. Binnenstebuitenverblijf bedenk ik hier.

De laaghangende touwen boven de greppel van het 19e-eeuws bergverblijf voor toeren (steenbokken) en het jaartal 1953 op een wit geveltje brengen me in de war, maar niet on-o-ver-ko-me-lijk.

Goed idee om in Frankfurt neer te strijken voor William Kentridges O Sentimental Machine en de een na oudste dierentuin van Duitsland. Óp naar het gamelanfestival en de dierentuin in München!